Ова се 6 важни работи кои треба да ги знаете за македонските климатски политики и како тие се согласуваат со препораките од UNFCCC и политиките на ЕУ:

1.     Дали постои национална климатска стратегија и закон за клима? Дали се во согласност со ЕУ 2030 рамката за климатски и енергетски политики?

Елена: Долгорочната стратегија и Законот за климатска акција се во завршна фаза на подготовка. Се предвидува дека Владата ќе ги донесе пред крајот на 2021 година. Законот ги транспонира директивите за механизми за мониторинг (MMR) и шеми за трговија со емисии (EU ETS), како и соодветните одредби од регулативата за управување со енергија. Покрај тоа, нацрт Долгорочната стратегија опфаќа адаптација и други меѓу-секторски политики и мерки. Двата документи беа засновани на анализите спроведени во други релевантни документи за климатски промени (Двогодишни извештаи за климатски промени, Национални планови за климатски промени и Национални придонеси кон Парискиот договор) и се во целосна согласност со други стратешки и плански документи во секторот енергетика (Стратегијата за развој на енергетиката до 2040 и програма за реализација, Закон за енергија и Националниот план за клима и енергија)

2.     Дали постои стратегија за прилагодување на климатските промени или план за адаптација?

Теодора: Досега, компонентата за адаптација беше покриена со Националните планови за климатски промени и други секторски стратегии (во здравството, земјоделството и другите сектори). Нацрт Долгорочна стратегија за климатска акција ги разгледува и аспектите на адаптација, иако овие активности имаат ограничен опсег и се фокусираат на приоритетните аспекти на адаптација кои беа идентификувани во рамките на Третиот национална плана за климатските промени.

Предлог за финансирање на развој на сеопфатен Национален план за адаптација ќе се испрати до Зелениот климатски фонд до јуни 2021. Тоа значи дека првиот Национален план за адаптација треба да се изготви во 2023.

3.     Како стои земјата во врска со известувањето до Рамковната конвенција на Обединетите нации за климатски промени (UNFCCC) и спроведување на Парискиот договор?

Теодора: Република Северна Македонија, како земја која не припаѓа во Анекс 1 на Рамковната конвенција на Обединети Нации, има развиено инвентар на стакленички гасови што опфаќа антропогени емисии и отстранување на стакленички гасови за периодот 1990-2016 како дел од Национални планови за климатски промени и Двогодишни извештаи за климатски промени. До крајот на 2021, временската серија на инвентарот ќе биде дополнета до 2019. Инвентарот опфаќа пет главни сектори: Енергетика, индустриски процеси и користење на производи (IPPU), земјоделство, шумарство и друга употреба на земјиште (AFOLU) и отпад, распределени по категории и под-категории. Потоа, инвентарот вклучува база на податоци за следните стакленички гасови: CO2, CH4, N2O, PFC и HFC, како и претходници и индиректни емисии од: CO, NOx, NMVOC, SO2 и NH3.

Досега три Национални планови (2003, 2008 и 2014) и три Двогодишни извештаи (2015, 2018 и 2021) биле доставени до Рамковната конвенција за климатски промени на Обединети Нации.

Третиот двогодишен извештај е усвоен во април 2021. Подготовката на Четвртиот национална план за климатски промени започна во 2020 година, а нацрт Четвртиот национален план се очекува да биде доставена до UNFCCC во 2022 година.

Ревидираниот национално утврден придонес кон Парискиот договор се усвои од владата во април 2021 и се базира на Зеленото сценарио од Националната стратегија за развој на енергетика до 2040 година и е целосно усогласено со нацрт Националниот план за енергија и клима (NECP). Тесно поврзан со Долгорочната стратегија за климатска акција и Законот за климатска акција, ревидираниот придонес е фокусиран на ублажување на климатските промени со визија да вклучи компонента за прилагодување на климатски промени во понатамошните верзии односно кога ќе бидат изработени релевантни национални стратегиски и плански документи.  

4.     Кој е статусот на Националниот план за енергетика и клима во однос на обврските кон Енергетската заедница?

Теодора: Нацрт Националниот план за енергетика и клима е заснован врз зелена стратегија во согласност со обврските на Енергетската заедница и е во завршна фаза на подготовка. Се предвидува дека ќе се предложи за усвојување од Владата на РСМ во 2021 година.

5.     Каква е состојбата на усогласување со следното законодавство за клима?

Елена: Следните ЕУ регулативи се транспонирани:

• Регулатива (ЕУ) бр. 525/2013 Регулатива за механизам за мониторинг, заменета со Регулатива (ЕУ) 2018/1999
  Регулатива бр. 525 / 2013 се разгледува за нацрт Законот за климатска акција. Членовите 1, 2, 3 (дел), 5, 7, 8, 12, 13, 14, 15, 16, 18, Анекс 1, од Регулативата се транспонирани со Предлог законот за климатска акција, во делот посветен на „ Механизам за следење и известување за емисиите на стакленички гасови ”, како и во последователното секундарно законодавство засновано врз овој закон
  Регулатива бр. 2018/1999 исто така се разгледува за нацрт Законот за климатска акција. Член 15 и Анекс 4 од регулативата се транспонирани во делот посветен на „Основни плански документи за климатска акција“

• Регулатива 2015/757 за поморство во мониторингот на ЕУ
  Р.С. Македонија е земја без излез на море и оваа регулатива не е применлива.

• Директива 2003/87 / EC Шема за трговија со емисии (ETS), изменета и дополнета со Директивата (ЕУ) 2018/41
  Директивата 2003/87 / ЕЗ е главната директива што се применува за ETS. Република Северна Македонија ќе учествува во EU ETS кога ќе пристапи во унијата. Во процесот на пристапување земјата ќе се подготви за учество во EU ETS за да може да биде ефективна во пристапувањето.
  ETS ги опфаќа емисиите на стакленички гасови од стационарни индустриски извори и авијација. Стационарните извори мора да имаат дозвола за емисија на стакленички гасови издадена од надлежен орган, а емисиите на стакленички гасови мора да бидат во согласност со дадените дозволи. Предлог Законот за климатска акција го предвидува барањето за дозволи за емисии на стакленички гасови, постапката и надлежниот орган. За авијација, EU ETS бара планот за следење на емисиите на стакленички гасови од операторите на авиони  да биде одобрен од властите. Емисиите на стакленички гасови мора да се следат и пријавуваат. Предлог Законот за климатска акција ја предлага рамката за системот за следење и известување, како и акредитација и верификација. Видете Предлог закон, членови 26, 27, 28 како и членовите 37-46. Рамката за ETS ќе треба да се спроведува со споредното законодавство. Основните правила, сепак, се вклучени во Законот за климатска акција.

• Директива 2008/101 / ЕЗ за вклучување на авијацијата во ETS
  ETS ги опфаќа емисиите на стакленички гасови од стационарни индустриски извори и авијација. Стационарните извори мора да имаат дозвола за емисија на стакленички гасови издадена од надлежен орган, а емисиите на стакленички гасови мора да бидат во согласност со дадените дозволи. Предлог Законот за климатска акција го предвидува барањето за дозволи за емисии на стакленички гасови, постапката и надлежниот орган. За авијација, EU ETS бара планот за следење на емисиите на стакленички гасови од операторите на авиони  да биде одобрен од властите. Емисиите на стакленички гасови мора да се следат и пријавуваат. Предлог Законот за климатска акција ја предлага рамката за системот за следење и известување, како и акредитација и верификација. Видете Предлог закон, членови 26, 27, 28 како и членовите 37-46. Рамката за ETS ќе треба да се спроведува со споредното законодавство. Основните правила, сепак, се вклучени во Законот за климатска акција.

• Регулатива 601/2012 за следење и известување за емисиите на стакленички гасови
  Емисиите на стакленички гасови мора да се следат и пријавуваат. Предлог законот за климатска акција ја предлага рамката за системот и за следење и известување, како и акредитација и верификација. Видете Предлог закон, членови 26, 27, 28 како и членовите 37-46. Рамката за ETS ќе треба да се спроведува со споредното законодавство. Основните правила, сепак, се вклучени во Законот за климатско дејствување.

• Емисиите на стакленички гасови мора да се следат и пријавуваат. Предлог законот за климатско дејствување ја предлага рамката за системот и за следење и известување, како и акредитација и верификација. Видете Предлог закон, членови 26, 27, 28 како и членовите 37-46. Рамката за ETS ќе треба да се спроведува со споредното законодавство. Основните правила, сепак, се вклучени во Законот за климатско дејствување. Одлука 406/2009 / Споделување напори на ЕК, завршена со Регулативата (ЕУ) 2018/842
  Системот на споделување на напорите помеѓу земјите-членки на ЕУ за намалување на емисиите на стакленички гасови е вклучен во Одлуката и регулативата. Регулативата ќе биде правниот инструмент што ќе се применува за Република Северна Македонија и ќе биде директно применливо во времето на пристапување. Системот опфаќа емисии на стакленички гасови од извори што не се опфатени со EU ETS, особено од згради, транспорт, управување со отпад и земјоделство (освен LULUCF). Условот е секоја земја-членка на ЕУ да ја исполни целта дадена за емисии на стакленички гасови од опфатените сектори. Емисиите мора редовно да се следат и да се пријавуваат.
  Во процесот на пристапување е потребно да се подготвиме за системот. Потребни се механизми за поставување на целите, аранжмани - вклучително и институционални аранжмани - за обезбедување на обврски за намалување на емисии во различните сектори и аранжмани за следење и известување.
  Предлог законот за климатска акција предлага основни одредби за соодветните сектори, како и обврски за следење и известување. Видете ги предложените членови 29, 30, 31, 32 како и написите за следење и известување, т.е. членовите 37-46.
  Треба да се напомене дека обврските за намалување на емисии најмногу ќе се постигнат преку секторско законодавство што се применува во горенаведените сектори. Според тоа, Законот за климатска акција нема да се осврне на секторските обврски за намалување.

• Директива 2009/31 / EC Геолошко складирање на СО2 (CCS)
  Во оваа фаза, Директивата не се планира да се транспонира со нацрт-законот за климатска акција.
  Поради комплицираноста на процесот за CCS, како и можноста дадена на земјите-членки да дозволат или забранат места за складирање на нивната територија (член 4 став 1), првично е важно да се утврди дали местата за складирање ќе бидат забранети или е дозволени во земјата.
  Предлог-законот за климатска акција предлага општа одредба со која Владата ќе одлучи за истражување и употреба на CCS (член 34).
  Доколку и кога се одлучи да се дозволи технологијата CCS (истражување и употреба) во Република Северна Македонија, ќе бидат потребни законски измени за да се усогласи Директивата CCS, особено со одредбите на Директивата за менување на други директиви на ЕУ.

• Регулатива EU / 517/2014 F-гасови
  F-гасовите во земјата се делумно регулирани со Законот за животна средина и последователни подзаконски акти. Тие се делумно во согласност со правото на ЕУ (наведени лево).
  Се разгледуваат две опции:
  Опција 1: F-гасовите да останат според Законот за животна средина; и
  Опција 2: Регулирање на F-гасовите во Законот за климатска акција и укинување на одредбите во Законот за животната средина.
  Целосната усогласеност / транспонирање на правото на ЕУ во врска со F-гасовите, во пред-пристапната фаза треба да се разгледа врз основа на потребите и подготвеноста на земјата да ги примени барањата на ЕУ.

• Регулатива EC / 1005/2009 Супстанции што го осиромашуваат озонот (ODS)
  ODS во земјата се регулирани со Законот за животна средина и последователни подзаконски акти. Тие се делумно во согласност со правото на ЕУ (наведени лево).
  Се разгледуваат две опции:
  Опција 1: ODS да останат под Законот за животна средина; и
  Опција 2: Регулирање на ODS во Законот за климатска акција и укинување на одредбите во Законот за животната средина.
  Целосната усогласеност / транспонирање на правото на ЕУ во врска со ODS, во пред-пристапната фаза треба да се разгледа врз основа на потребите и подготвеноста на земјата да ги примени барањата на ЕУ.

• Директива 98/70 / EC Квалитет на гориво
  Директивата нема да се транспонира во нацрт Законот за климатска акција ниту во споредното законодавство со правна основа во овој закон.
  Директивата е делумно транспонирана во националното законодавство, целосното транспонирање се очекува да се постигне со усвојување на Уредбата за квалитет на течни горива и Законот за биогорива.
  Во нацрт Законот за климатска акција само ќе се спомне националното законодавство што го регулира квалитетот на горивото.

• Регулатива (ЕУ) 2019/631 за утврдување на стандарди за перформанси на емисии на СО2 за нови патнички автомобили и за нови лесни комерцијални возила и укинување на регулативите (ЕЗ) бр. 443/2009 и (ЕУ) бр. 510/2011
  Регулативата нема да биде транспонирана во нацрт Законот за климатска акција, ниту во споредното законодавство со правна основа во овој закон. Во нацрт Законот за климатска акција само ќе се спомне националното законодавство што ги регулира возилата. Главниот товар од оваа регулатива е поставен на производителите на возила. За земјите-членки се утврдени неколку обврски за: следење и известување за просечните емисии од нови патнички автомобили регистрирани на нивната територија и назначување на надлежни тела / институции за собирање и соопштување на податоците за мониторингот до Комисијата.
  За оваа цел, може да се транспонираат член 8 и Анекс II од Регулативата во постојното национално законодавство што ги регулира возилата.

• Директива 1999/94 / EC Информации за потрошувачите
  Регулативата нема да биде транспонирана во нацрт Законот за климатска акција, ниту во споредното законодавство со правна основа во овој закон.
  Директивата е целосно транспонирана во Правилникот за информациите кои се на располагање на потрошувачот за потрошувачката на гориво и емисиите на CO2 во однос на продажбата на новите патнички возила (Службен весник 65/2013). Упатениот правилник се донесува врз основа на Законот за возила.

• Одлука 529/2013 / ЕУ LULUCF, завршена со Регулативата (ЕУ) 2018/841
  Системот на ЕУ за LULUCF е вклучен во Одлуката и регулативата. Регулативата ќе биде правниот инструмент што ќе се применува за Република Северна Македонија и ќе биде директно применлив во времето на пристапување.

6.     Кои се пречките за транспонирање и спроведување на национално и локално ниво? Како се обезбедува меѓуинституционална координација?

Теодора: Идејата зад предложениот Закон за климатска акција (LCA) е дека тој реагира и ги транспонира тековните законодавства за климата и законски обврзувачки обврски на земјата. Тој нема за цел да ги предвиди случувањата за климатска акција за кои во моментов се дебатира во ЕУ и се однесуваат на целите за следните децении, но го вклучува придонесот за постигнување на целите на Париз и ЕУ. Правните правила треба да се утврдат кога ќе се воспостави новото законодавство и во согласност со постапката за пристапување. Во тој момент, можни се дополнителни цели, пристапи и инструменти. Закон за климатска акција е флексибилен и може да се адаптира на новите претстојни барања.

Закон за климатска акција е замислен како рамковен закон, што значи дека ја обезбедува основата на климатските активности и дава ориентација; не ги регулира сите детали или аспекти на климатските промени. Тој се спроведува преку секундарно законодавство, но исто така и преку друго секторско законодавство, т.е. законодавство кое опфаќа релевантни сектори како што се транспорт, земјоделство или управување со отпад, како и споредно законодавство според секторските закони. Затоа, климатските активности во Северна Македонија бараат мулти-секторски законодавен пристап.

Покрај тоа, предложениот Закон за климатска акција дава правна основа за различни инструменти. Оданочувањето на јаглерод треба да се заснова на темелна анализа на економски, фискални, социјални и други аспекти; мора да се развијат специфични правила и треба да се одреди соодветното место за овие правила.

Закон за климатска акција ја транспонира шемата за трговија со емисии (Директива ETS) до каде што може. Дава правила за дозволи за емисии на стакленички гасови и обврски за следење и известување за стакленички гасови од страна на операторите (од индустријата и авијацијата). Надлежноста на МЖСПП и главните процедурални правила се јасни во законот за климатска акција. Во блиска иднина се предвидува широк список на дополнителни подзаконски акти со цел целосно регулирање и овозможување на имплементација на аспектите на ETS предвидени со Предлог-законот за климатска акција. Сите овие активности се разгледуваат во Нацрт-акциониот план за првата фаза на спроведување на законот. Правилата за учество во шемата на трговија со емисии сè уште не постојат, бидејќи Северна Македонија може да учествува во трговската шема само како земја-членка на ЕУ. Не се одбра опцијата да се воспостави национален ETS во пресрет на пристапувањето во ЕУ, туку се одбра опцијата да се подготви земјата за учество во ETS на ЕУ  како посоодветна.