ЕУ финансиските механизми за истражување, развој , иновации и трансфер на климатски технологии

Денес, јасно е дека Стратегијата „Европа 2020“ даде важен придонес во социо-економскиот развој на ЕУ, од нејзиното лансирање во 2010 година: рекордно високо вработување, исполнета е целта за емисии на стакленички гасови, целите за обновлива енергија и енергетска ефикасност се на добар пат. Притоа, ЕУ го спроведува напредокот според целите на Стратегијата за 2020 година, со стимулирање на истражување, иновации и инвестиции во проекти преку различни финансиски механизми на ЕУ (Horizon 2020, COSME, CEF, LIFE, Erasmus+, IPA), во различни тематски категории. Анализата на ЕУ финансиските механизми кои финансираат развој и иновации на климатски технологии, како и трансфер на технологии за справување со климатските промени, покажа дека голем дел од нив се достапни о за земјите во пред-пристапна фаза, меѓу кои е Република Северна Македонија.

Хоризонт 2020 Рамковна програма на ЕУ

Од 2014 година, според Регулативата на ЕУ, сите механизми на Европската унија, програми и можности за финансирање на науката, иновациите, технологијата и општеството, се под Рамковната програма „Хоризонт 2020“за истражување и иновации, за период 2014-2020 година, со вкупно проектирани инвестиции од 75 милијарди евра. Хоризонт 2020 се спроведува преку три повеќегодишни програми за работа, кои ги интегрираат целите и политиките на ЕУ преку поставувањето приоритети, подготвени од Европската Комисија и советодавните консултативни групи од индустријата, истражувачкиот сектор и општеството.

Хоризонт 2020 Рамковна програма на ЕУ и новата работна програма  2018-2020, како последна за Хоризонт 2020, базира на приоритетите на ЕУ во насока да се зголеми конкурентноста преку развој на технологии и иновации, целосно ажурирана со нови цели и приоритети, заради поврзување со претстојната програма Хоризон Европа, која ќе биде следната рамковна програма за развој и иновации, за периодот 2021-2027.

Работната програма 2018-2020 идентификува неколку клучни новини, кои директно се поврзани со развојот, иновациите и трансферот на климатски технологии за справување со климатските промени и одржливиот развој:

• акции кон три “О“политики за отворена иновација, отворена наука и отвореност на светот;
• акции со силна посветеност на одржлив развој преку имплементација на целите на одржливиот развој (SDG);
• акции дефинирани преку четири меѓусебно зајакнувачки фокус области, каде три од нив директно се однесуваат на климатските промени:

• Градење на ниско-јаглеродна иднина,
• Циркуларна економија преку поврзување на економските цели и целите на животната средина,
• Дигитализација и трансформирање на европската индустрија и услуги.

Според статистичките податоци на ЕУ за периодот 2014-2020 година, целосниот список на одобрени проекти H2020 со учество на партнери од Северна Македонија содржи 63 проекти со вкупно финансирање од 8,87 милиони евра и вклучени 85 организации од државата. Од нив, 38 проекти се селектирани според критериумот на директна или индиректна повраност со климатски промени, преку истражување, развој и трансфер на климатски технологии и климатски политики. Преку алоцираниот буџет од Н2020, институциите во нашата држава имаа можност да ги зајакнат истражувачките капацитети и иновативните потенцијали во правец на развој и трансфер на технологии за справување со климатските промени. Поддржаните проекти, кои преку целите и резултатите се класифицираат како поврзани со климатски, главно се однесуваат на следните области : безбедна, чиста и ефикасна енергија; снабдување со енергија со ниска цена и ниска употреба на јаглерод; климатска акција, животна средина, ефикасност на ресурси и суровини; паметен, зелен и интегриран транспорт; зголемување на ефикасноста на производството за справување со климатските промени и обезбедување одржливост.

Хоризонт Европа

Престојната програма Хоризонт Европа (2021-2027) ги опфаќа новите приоритети и политики на ЕУ, надоврзувајки се на областите кои беа во фокус и во последната програма (2018-2020) од Хоризонт 2020.  Програмата Хоризонт Европа се фокусира на следните нови приоритетни области, повеќето од нив тесно поврзни со иновативни климатски технологии и справување со климатски промени, како: 1) следна генерација на батерии, 2) безбедна, чиста и ефикасна енергија, 3) пластика, 4) конкурентни, ниско-јаглеродни и циркуларни индустрии, 5) климатски акции, животна средина, ефикасност на ресурси и суровини, 6) здравје, демографска промена, 7) безбедни општества и 8) вештачка интелигенција.

Програмата Хоризонт Европа ќе биде структурирана во три столба, меѓусебно стратегиски ориентирани на поддршка на истражување и иновации, при што трите столба се: одлична наука, глобални предизвици за индустриска конкурентност и иновативна Европа.

Еразмус +

Еразмус + програмата (2014-2020), насочена во областа на едукација, обуки, млади и спорт, поддржува активности, соработка и алатки во согласност со целите на Стратегијата Европа 2020 и нејзините иницијативи за раст, работни места, социјална еднаквост и вклучување. Целта на програмата е да придонесе кон реализација на стратегиската рамка на Европа за соработка во образование и обуки (European cooperation in education and training (ET2020)), односно преку инвестирање во знаење, вештини и компетенции на индивидуите, институциите и општеството да се придонесе кон просперитетен раст на Европа и пошироко.  Исто така, Еразмус + има за цел да го промовира и да го постигне одржливиот развој преку обезбедување на можности за едукација, знаење и вештини и придонесува за заложбите на ЕУ за Агендата 2030 и нејзините цели за одржлив развој.

Connecting Europe Facility

Поврзувањето на Европските можности  (Connecting Europe Facility CEF) е нов механизам за финансирање за инфраструктурни проекти од заеднички интерес за транс-европски транспортни, енергетски и телекомуникациски мрежи, за период 2014-2020. CEF го поддржува развојот на високо-ефикасни, одржливи и ефикасно меѓусебно поврзани транс-европски мрежи (TEN) во областа на транспортот, енергетиката и дигиталните услуги, поддржувајки проекти за одржлив и ефикасен транспорт, подобрување на безбедноста во снабдувањето со енергија, поттикнување енергија од обновливи ресурси со развој на CO2 мрежи и ултра брзи широкопојасни мрежи. Од 2014 година, преку финансиските инструменти на CEFреализиран e буџет од 29 милијарди евра, при што во нашата држава е реализиран еден проект со буџет 0.1 милион евра во секторот транспорт.

LIFE

Програмата LIFE е инструмент на ЕУ за финансирање на климатски акции и животната средина, во насока да придонесе кон ефикасно користење на ресурси, ниско-јаглеродна и климатски подобна економија, заштита и подобрување на квалитетот на животната средина и запирање на загубите во биодиверзитетот, како и развој на климатски политики и легислатива.

Инструментот за предпристапна помош

Инструментот за предпристапна помош (IPA), започнувајки од 2007 до 2020 , преку фондови во два програмски циклуси (IPA I 2007-2013; IPA II 2014-2020; IPA III е во процес на подготовка) ги поддржува реформите во предпристапните земји низ целиот процес на пристапување со технички и финансиски инвестиции во однапред дефинирани сектори: реформа на јавната администрација, владеење на правото, одржлива економија, луѓе и земјоделство, притоа асистирајки во процесот на постигнување на ЕУ целите за одржлив економски развој, снабдување со енергија, транспорт, животна средина и справување со климатски промени.

European Green Deal

Европската унија е посветена да стане првиот климатски неутрален блок во светот до 2050 година. Ова бара значителни инвестиции и од ЕУ и од националниот јавен сектор, како и од приватниот сектор. Европскиот зелен инвестициски план (European Green Deal), како план за инвестирање во одржлива Европа, претставен со документот COM2020/21 на 14 јануари 2020 година од страна на Европската комисијата пред Европскиот парламент, Европскиот советот и Европскиот економски и социјален комитет, се предвидува да ги мобилизира јавните инвестиции и да овозможи пристап до приватните фондови преку финансиски инструменти на ЕУ, особено со новиот инструмент Invest EU. Притоа, Invest EU се предвидува да насочи најмалку 30% од мобилизираните инвестиции во проекти поврзани со климатски промени и животната средина. Имајки предвид дека Invest EU инструментот е насочен кон земјите членки, треба да се истакне дека тој преку JTM (Just Transition Mechanism) ќе понуди нов финансиски механизам за еко-одржливи инвестиции во најзагрозените региони од транзициските предизвици, во земјите кандидати и земјите членки. Програмата Invest EU се предвидува да обезбедува техничка помош и советодавна поддршка преку Советодавниот центар на InvestEU за идентификација, развој и спроведување на зелени инвестициски проекти.

European Green Deal се идентификува како силен инструмент за давање техничка помош и финансиска поддршка на националните економии на Европскиот континент, во правец на развој, имплементација и трансфер на климатски технологии за справување со климатските промени, заштита на животната средина и одржлив развој.  Секако, националните делегирани субјекти во нашата држава треба да ги препознаат механизмите на European Green Deal како можност и соодветно да ги искористат, како важен ресурс за обезбедување на техничка помош и финансиска поддршка во процесите за влез на нови климатски технологии на иднината во државата.

Дополнителни информации за искористеност на Европските програмски фондови во државата, на следниот линк.