Кон поамбициозни национални придонеси за климата

Република Северна Македонија, како земја која не припаѓа во Анекс I на Рамковната конвенција на ОН за климатски промени (УНФЦЦЦ), го ратификуваше Парискиот договор во ноември 2017 година и ги предложи следните придонеси кон глобалните напори за намалување на емисиите на стакленички гасови (македонски НДЦ): „До 2030 година да ги намали емисиите на CO₂ за 30%, односно за 36% при повисоко ниво на амбиција, во споредба со основното сценарио (сценарио во кое не би се вградиле мерки за намалување на емисии на стакленички гасови)“. Фокусот на македонскиот НДЦ е на ублажувањето на климатските промени, односно, на политики и мерки кои водат до намалување на емисиите на стакленички гасови, а особено на емисиите на CO₂ од согорување на фосилните горива кои претставуваат речиси 80% од вкупните емисии на стакленички гасови во земјата. Најголемиот дел од емисиите се од следните сектори: снабдување со електрична енергија, згради и транспорт.

                                                                           Извор: www.klimatskipromeni.mk

Во меѓувреме се случија голем број на настани кои го менуваат контекстот и на национално и на меѓународно ниво, согласно кои ќе треба да се ревидираат македонските НДЦ. Да започнеме со случувањата на национално ниво.

До УНФЦЦЦ е доставен Вториот двогодишен извештај за климатски промени (СБУР) додека Третиот двогодишен извештај (ТБУР) е во завршна фаза на подготовка. Исто така, во декември 2019 година беше донесена Националната стратегија за развој на енергетиката до 2040 (Стратегија за енергетика), која што е првата стратегија на земја-членка на Енергетската заедница која се заснова на петте столба на Енергетската унија на ЕУ  - Безбедност, солидарност и доверба; Целосно интегриран внатрешен пазар за енергија; Енергетска ефикасност; Декарбонизирање на економијата; Истражување, иновација и конкурентност. Така, Стратегијата за енергетика прикажува три сценарија - референтно сценарио, сценарио со умерена транзиција и зелено сценарио кои се со различна динамика на транзиција и овозможуваат флексибилност во одговорот од земјата кон релевантните политики на ЕУ и целите за постигнување модерна, конкурентна и климатски-неутрална економија до 2050 година.

Сите овие документи се подготвени врз основа на сериозна аналитичка работа и консултации со релевантните министерства и другите релевантни чинители при идентификацијата и потврдата на можните политики и мерки за ублажување на климатските промени во целните сектори, приоретизацијата на идентификуваните политики и мерки и давањто насоки за развој на митигациски сценарија, како и идентификацијата и потврдата на претпоставките кои се користеа при моделирање на сценаријата. Поради тоа, може слободно да се заклучи дека аналитичкиот и институционален капацитет и процесот на консултации со чинителите што беа развиени дури и пред подготовката на македонскиот НДЦ, и кои се одржауваа и зајакнуваа при подготовката на СБУР, Стратегијата за енергетика и ТБУР, се силни почетни точки за идната ревизија на НДЦ.

Во однос на резултатите од овие документи, постојат четири нешта што вреди да се споменат.

На меѓународно ниво, во рамките на Парискиот договор доставена е покана до страните да се направат напорите да се одржи зголемувањето на температурата во светски рамки до 1,5 степени во однос на температурата во прединдустрискиот период. Страните ќе треба да одговорат со значително зајакнати НДЦ. Исто така, државите ја имаат на располагање и меѓународната поддршка за ревизија на НДЦ, како што е поддршката на УНДП преку иницијативата Климатско ветување. Пример за зголемена амбиција дава и Европската Комисија која претстави долгорочна стратешка визија за намалување на емисиите на стакленички гасови, со што покажа како Европа може да предводи на патот за постигнување климатска неутралност и економија со нето нула емисии на стакленички гасови до средината на векот. Амбицијата на ЕУ треба соодветно да се одрази и во придонесите на земјите аспиранти за чќенство во ЕУ.

Понатаму, енергетската транзиција веќе се случува со забрзано темпо - употребата на обновливи извори сè повеќе се зголемува, иако фосилните горива сè уште доминираат, а чистите технологии отвораат многу нови можности и за индустријата и за инвеститорите, иако пазарите на капитал побавно се приспособуваат на новата климатска економија. И сончевата и ветерната енергија стануваат значително поконкурентни. Згора на тоа, опаѓачката побарувачка за нафта предизвикана од пандемијата на корона-вирусот во комбинација со војната околу цената на суровата нафта доведе до пад на индустријата за фосилните горива и во моментов таа е во борба за преживување. Изгледа дека со COVID-19 светот доби животна шанса од корен да го смени енергетскиот сектор.

Дефинитивно, при ревизијта на македонскиот НДЦ максимално ќе се искористат капацитетите, праксата на учество на сите чинители, искуството, алатките и базата на знаење кои се оформени дури и пред изработката на првичните НДЦ, и кои се одржуваа и зајакнаа при изработката на СБУР, Стратегијата за енергетика и ТБУР. Прикажаните случувања на национално и меѓународно ниво отворија можности за поамбициозен придонес во однос на очекувани намалувања на емисиите на стакленички гасови бидејќи може да наметнат цели за целата економија, со политики и мерки и за ублажување за сите сектори кои предизвикуваат емисии на стакленички гасови и кои ги опфаќаат сите стакленички гасови. За секторот енергетика, тие може да се засноваат на најамбициозното сценарио предвидено во Стратегијата за енергетика, а тоа е зеленото сценарио (со големо учество на обновливи извори на енергија и засилена енергетската ефикасност). При поставување на целта може да се користат постоечките сеопфатни инвентари на стакленички гасови кои се изработени врз основа на достапни анализи и информации. Понатаму, ревидираните НДЦ во политиките и мерките може да го вградат и одржливиот развој, со што ќе се покаже синергија меѓу одржливиот развој и ублажувањето на климатските промени. Се добива и можност за квантификација на придонесот на активностите за ублажување кон исполнување на националната агенда за одржлив развој, особено во однос на социјалната димензија преку создавањето на нови работни места при спроведување на политиките и мерките за ублажување. И на крајот, но не и најмалку важно, досегашните резутати за родовиот аспект даваат солидна основа ревидираниот НДЦ не само да ги детектира туку и да го вгради родовите праѓања во дизајнот на политиките и мерките за ублажување.

Секако, јасно е и без да се каже, дека партнерството меѓу науката и носителите на политики, поддржани од сите релевантни чинители, е предуслов за изработка на амбициозни и сеопфатни НДЦ засновани на знаење. Во македонскиот пример, ова партнерство и соработка со чинителите се гради уште од самите почетоци. Нема причина тоа да не биде така и при изработка на ревидираните национални придонеси.